ज्ञानेन्द्र विवश

हुस्सुले छोपेको बिहान, जब घरको झ्यालबाट बाहिर टाउको निकाल्छु, वरपरको संसार हराएको जस्तो लाग्छ । मानौं, प्रकृतिले आफ्नो सेतो पर्दा तानेर हामीलाई आफ्नै आगो र रगतमा रमाउन दिएको हो । वरिपर केही देखिँदैन, आँखाले चियाउने क्षितिज गुमाउँछ । अनि, मन पनि एउटा अज्ञात उदासीनताले भरिन्छ । यसै उदासीको बीच, बिहानको चिसोले शरीरको जाडो भित्रैसम्म पुरयाउँछ ।

ओछ्यानको न्यानो मलाई बारम्बार थाम्न खोज्छ । जुरुक्क उठ्न मन छैन । ओछ्यानको सिरानी, न्यानो सिरक र अर्ध निद्राको आनन्दलाई मेट्न आँट नै लाग्दैन । दिमागको कुनै कुनाबाट जिम्मेवारीको पुकार सुनिन्छ । ‘काम बाँकी छन्, समय गइरहेको छ, उठ्नुपर्छ’, म भने झैँ गर्छु । तर शरीरको हरेक अंगले ती आवाजलाई अस्वीकार गर्छ । चिसोको बाहनामा म केही क्षण बस्न खोज्छु, मानौं बाहिरी दुनियाँ कुनै नयाँ रूपान्तरणको प्रतीक्षामा छ ।
हुस्सु, चिसो र यसले ल्याउने आलस्य यी सबै जीवनका दार्शनिक रङहरू हुन् । एउटा चिसो बिहानले हामीलाई सम्झाउँछ, कहिलेकाहीँ केही नदेखिनु, कुनै गन्तव्य स्पष्ट नहुनु पनि एउटा अनुभूति हो । आँखाले देख्न नसकेपछि मनले कल्पना गर्न थाल्छ । त्यो हुस्सुको पर्दाभित्र के छ ? कुनै सुनसान वनजस्तो लाग्ने छिमेक, टाढाको डाँडाको आकृति वा हिँड्ने बाटोको कुनै अलिकति देखिने आभास ?

तर, हामी उठ्नै पर्छ । किनभने हुस्सु कुनै अवरोध होइन, प्रकृतिमा आएको यौटा अस्थायी आवरण मात्र हो । यसले हामीलाई केही बेर रोक्छ, तर कहिल्यै स्थायी रूपमा थुन्न सक्दैन । कामहरू बाँकी छन्, ती सबै हाम्रो लागि हुन् । जीवनको गति यसै थालनीमा छ । हुस्सुले छोपेको यो संसारभित्र एउटा नयाँ ऊर्जा खोज्न सक्छौं, एउटा नयाँ दृष्टिकोण । यसरी हुस्सुको बिहान एउटा कविताको जस्तो छ मधुरो, अस्पष्ट तर गहन । यसले हामीलाई जीवनका ती क्षण सम्झाउँछ, जहाँ सबै कुरा स्पष्ट नहुँदा पनि यात्रा रोकिँदैन । अनि चिसोले मात्र होइन, जिम्मेवारी र आकाङ्क्षाले पनि हामीलाई न्यानो दिन्छ । हुस्सुको पर्दाभित्रको जीवन, तीतो सत्यको मिठो झझल्को हो ।

हुस्सुले छोपेको बिहानी, मनमा एक किसिमको अलसपन छाइरहेको छ । ओछ्यानको न्यानो ओढ्नीबाट बाहिर निस्कने मन छैन । बाहिरको चिसो हावाको स्पर्शले छाला सिठ्ठिन्छ कि जस्तो लाग्छ । झ्यालबाट बाहिर हेर्दा, हुस्सुले सबै दृश्यलाई ढाकेको छ । वरपरको संसार अस्पष्ट छ, मानौं कुनै रहस्यमय संसारमा प्रवेश गरेको हो कि । आजको दिनको कार्यसूची लामो छ । अनेकौं काम बाँकी छन् । तर, मनमा एक किसिमको आलस्यले घर गरेको छ । यो आलस्यले काम गर्न जाँगरै छैन । मन भन्छ, ‘अझै केही बेर सुत्नु न, हुस्सुले प्रकृतिलाई न्यानो सिरक ओढाएर सुताइरहेको छ । उठेर के काम ?’
साँच्चै यस्तो दृश्य देख्दा जारक्कजुरुक्क उठ्ने जाँगर मर्दोरहेछ । तर, मनले जे भने पनि, जिम्मेवारीले ढाकेको हुन्छ । हुस्सु लागेको छ भनेर ओछ्यानमै लम्पसार परिरहे कामधाम सबै चौपट हुन्छ ।

लाग्छ, यो हुस्सु भन्ने कुरा मानिसलाई हुस्सु बनाउने, अल्छी पार्ने, जाँगर मार्ने बदमास हुनुपर्छ । हुस्सु लागेको बिहानीमा, मनमा विभिन्न खालका विचारहरू आउँछन् । बाल्यकालमा हुस्सु लागेको बिहानीमा खेलेका खेलहरू, साथीहरूसँग गरेका मस्तीहरू, सबै सम्झनाहरू ताजा हुन्छन् । हुस्सुले हामीलाई हाम्रो अतीततर्फ फर्काउने काम गर्छ । हुस्सु लागेको बिहानीमा, हामी आफ्नै संसारमा डुब्न पाउँछौँ । बाहिरी संसारबाट टाढा भएर आफ्नै मनको कुरा सुन्न पाउँछौँ । यो समय आत्मचिन्तनको लागि उत्तम समय हो । यो आनन्द लामो समयसम्म रहँदैन । केही बेरपछि जिम्मेवारीको बोझले मनमा दबाब बढाउन थाल्छ । अनि, हामी बाध्य भएर ओछ्यानबाट उठ्छौँ । हुस्सु लागेको बिहानीले हामीलाई जीवनको यथार्थको बारेमा सोँच्न बाध्य पार्छ । जीवनमा कहिलेकाहीँ हामीले चाहेजस्तो सबै कुरा हुँदैन । कहिलेकाहीँ हामीलाई आफ्नो इच्छा विरुद्ध काम गर्नुपर्छ । तर, यही जीवनको सत्यता हो ।

हुस्सु छड्किएपछि बाहिरको संसार फेरि उज्यालो हुन्छ । सबै छर्लङ्ग देखिन्छ । त्यसैगरी हामीले पनि आफ्नो मनलाई उज्यालो बनाउनुपर्छ । हुस्सु रूपी अज्ञानको अँध्यारोले छोपेको हृदयमा ज्ञान झलमल्ल ज्योति बाल्नुपर्छ । जीवनका चुनौतीहरूलाई स्वीकार गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ । हुस्सु लागेको बिहानीले हामीलाई आफ्नै संसारमा डुब्नको लागि अवसर दिन्छ । यो समय आत्मचिन्तनको लागि उत्तम समय हो । तर, यो आनन्द लामो समयसम्म रहँदैन । हामीले जिम्मेवारी बोध गरेर अगाडि बढ्नुपर्छ । जीवनका चुनौतीहरूलाई स्वीकार गरेर हामी सफल हुन सक्छौँ । यस निबन्धमा मैले हुस्सु लागेको बिहानीको मनोवैज्ञानिक प्रभाव, जीवनको यथार्थ र जिम्मेवारी बोध जस्ता विषयहरूलाई समेट्ने प्रयास गरेको छु ।

हुस्सुले ढाकिएको बिहानीको दृश्यले मनलाई शान्ति र एकान्तको अनुभूति दिलाउँछ । यो प्रकृतिले हामीलाई उपहार दिएको एउटा अद्भुत दृश्य हो । हुस्सुले चिसिएको बिहानीलाई साहित्यमा विभिन्न तरिकाले चित्रण गरिएको छ । यसलाई प्रेम, विरह, एकान्त, आशा, निराशा जस्ता विभिन्न भावनाहरूसँग जोडेर प्रस्तुत गरिएको पाइन्छ । साहित्यमा हुस्सुले ढाकिएको बिहानी पनि गजबको हुन्छ । कविहरू यस्तो बिहानी देख्दा अल्छी मानेर सिरकभित्रै गुटुमुटु भई सुतिरहँदैनन् । हुस्सुले ढाकिएको बिहानीलाई आफ्नो मनको अवस्थासँग जोडेर प्रस्तुत गर्छन् । कसैले यसलाई प्रेमीको अनुहारमा छाएको नाजुक छायाँसँग तुलना गरेर अनुभूतिमा आफूलाई पोख्छन् । कसैले यसलाई मनको कुनामा लुकेको एउटा सपनासँग दाँजेर नवीन अनुभूतिको पाना भर्छन् । कसैले यसलाई जीवनको अनिश्चितताको प्रतीकको रूपमा विश्लेषण गर्दै भावनाको कल्पना खेलाउँछन् । कसैले आशाको किरणको रूपमा अभिव्यक्त गर्छन् ।

हुस्सुले ढाकिएको बिहानीमा एक किसिमको रहस्यमय आकर्षण हुन्छ । हामी टाढाका वस्तुहरूलाई स्पष्ट रूपमा देख्न सक्दैनौं, जसले हाम्रो कल्पना शक्तिलाई उचाल्छ । र, यसले हामीभित्रको रहस्यको मात्रालाई बढाइदिन्छ । अनि हामी जिज्ञासु बन्न पुग्छौं । हुस्सुले ढाकिएको बिहानीमा शान्ति र एकान्तको अनुभूति हुन्छ । बाहिरको कोलाहलबाट टाढा, हामी आफैंसँग एक्लै बस्न पाउँछौं । यस्तो एकान्तमा चिन्तन–मननको पाटो बलियो बन्छ । हामी केही नयाँ कुरा सोँच्न थाल्छौँ । अल्छेहरूका लागि त यो अल्छी उमार्ने बीउ हो ।

हुस्सुले ढाकिएको प्रकृति अत्यन्तै सुन्दर देखिन्छ । रुखहरू, पहाडहरू र घरहरू हुस्सुले ढाकिएको हुँदा तिनीहरू अझै आकर्षक देखिन्छन् । रुखबाट तप्प–तप्प चुहिरहेका शीतका थोपाहरूले जमीनका स–साना मुनालाई म्वाइ खान थाल्छ । त्यही बेला घामले लुकेर चियाउँदै आफ्ना किरणमार्फत् हुस्सुलाई पन्छाएर ती कलिला विरुवामा चाँदीको रङ लेपन गरिदिन्छ । हुस्सुले ढाकिएको बिहानीले जीवनको अनिश्चिततालाई प्रतीकात्मक रूपमा व्यक्त गर्छ । हामी भविष्यमा के हुनेछ भनेर कहिल्यै निश्चित हुन सक्दैनौं । प्रकृतिमा निरन्तर परिवर्तन भइरहेको हुन्छ । हुस्सु फैलिएर आँखाले दिनमै अन्धकार देख्दा मानिसलाई बुद्धु बनाएकोमा हुस्सु मुसक्क हाँस्छ । यसरी हाँस्दा हुस्सुको हुस्सु आफैँ प्रकृतिमै बिलीन हुन्छ । घाम लाग्दा हामीलाई नयाँ आशाको सन्देश सञ्चार गराइदिन्छ ।

हुस्सुले ढाकिएको बिहानी एउटा अद्भुत दृश्य हो जसले हामीलाई विभिन्न भावनाहरू अनुभव गर्न लगाउँछ । यसलाई साहित्यमा विभिन्न तरिकाले चित्रण गरिएको छ । यसले हामीलाई जीवनको अनिश्चितता, परिवर्तन र आशाको बारेमा सोच्न प्रेरित गर्छ । हुस्सुले ढाकिएको बिहानीको दृश्यले मनलाई शान्ति र एकान्तको अनुभूति दिलाउँछ । यो प्रकृतिले हामीलाई उपहार दिएको एउटा सुन्दर दृश्य हो । हुस्सुले चिसिएको बिहानीलाई साहित्यमा विभिन्न तरिकाले चित्रण गरिएको छ । यसलाई प्रेम, विरह, एकान्त, आशा, निराशा जस्ता विभिन्न भावनाहरूसँग जोडेर प्रस्तुत गरिएको पाइन्छ ।

बिहानै हुस्सुले ढाकिएको वातावरण देखेर साहित्यकारहरू खुशीले ओछ्यानमै उफ्रिन्छन् । हावासँगै अँगालोमा बाँधिएर मायाले प्रकृतिलाई म्वाइ खादै सुस्तरी हुस्सुले आफ्नो यात्रा हिँडिरहेको हुन्छ । हुस्सुले ढाकिएको बिहानीमा शान्ति र एकान्तको अनुभूति हुन्छ । बाहिरको कोलाहलबाट टाढा, हामी आफैंसँग एक्लै बस्न पाउँछौं । किनभने हुस्सुले ढाकिएको प्रकृति अत्यन्तै सुन्दर देखिन्छ । रुखहरू, पहाडहरू र घरहरू हुस्सुले ढाकिएको हुँदा तिनीहरू अझै आकर्षक देखिन्छन् ।

लाग्छ, पातलो खास्टोमा बाँधिएर हुस्सुले जीवनको उत्सव मनाइरहेको छ । त्यो उत्सवमा प्रकृतिको नृत्य चुपचाप लुकेर हेर्न चोर आँखाहरू प्रशस्तै हुन्छन् । हुन पनि हुस्सुको त्यो पारदर्शीपनमा प्रकृतिको यौवन छताछुल्ल झल्किरहेको भान हुन्छ । त्यसलाई प्यासी आँखाले पिएर शब्दमा पृथक अनुभूतिको नयाँ रचना सार्वजनिक गर्न साहित्यकार हुस्सुमाथि आँखा जोतेर हेरिरहेका हुन्छन् ।

ज्ञानेन्द्र विवश